Insulinooporność staje się powszechnym zaburzeniem metabolicznym, które może dotyczyć nawet dwóch milionów Polaków. Insulinooporność jest także preludium do rozwoju chorób przewlekłych, w tym cukrzycy typu 2. Terapią “pierwszego rzutu” jest w tym przypadku leczenie behawioralne. Obejmuje ono zmianę dotychczasowego stylu życia, w tym dietę redukcyjną (najlepiej przeciwzapalną) i regularną aktywność fizyczną.
Dobrze dobrana suplementacja w oparciu o EBM (ang. evidence based medicine– medycyna poparta faktami naukowymi) będzie stanowiła tzw. wisienkę na torcie. Oznacza to maksymalizację efektów dietoterapii. Jednym ze związków, w którym drzemie spory potencjał w kontekście regulowania gospodarki węglowodanowej jest berberyna. Ten alkaloid izochinolinowy (pochodzi z tej samej rodziny związków, co morfina) z berberysu o działaniu zbliżonym do leku metforminy.
Dziś postaram się przybliżyć Wam mechanizmy działania i efekty kliniczne berberyny wraz z krótkim porównaniem do stosowanej powszechnie metforminy.
Berberyna – wszechstronny fitozwiązki
Berberyna jest związkiem o wielokierunkowym działaniu na organizm, wykorzystywanym w medycynie chińskiej od tysięcy lat jako środek przeciwzapalny, przeciwcukrzycowy, przeciwbakteryjny a nawet antydepresyjny (poprzez regulację stężenia neuroprzekaźników serotoniny i dopaminy). Obecnie cieszy się ogromnym zainteresowaniem naukowców i jest przedmiotem wielu badań klinicznych. Dotychczasowe wyniki wykazały, że mechanizm molekularny berberyny jest bardzo zbliżony do powszechnie stosowanej metforminy– leku pierwszego rzutu w leczeniu cukrzycy typu 2 i zaburzeniach gospodarki węglowodanowej- i wygląda następująco.
Berberyna- mechanizm działania
Berberyna działa poprzez hamowanie glukoneogenezy w wątrobie (czyli hamowanie syntezy glukozy) i jednoczesną stymulację obwodowej glikolizy (co oznacza nasilenie obwodowego zużycia glukozy). Obserwuje się także poprawę wrażliwości insulinowej, a także modulację mikrobioty jelitowej oraz zwiększenie produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych odżywiających kolonocyty. Zróżnicowana, różnorodna mikrobiota ma znaczący wpływ na procesy metaboliczne i zachowanie integralnej bariery jelitowej, co zmniejsza ryzyko przesiąkania cząstek prozapalnych przez barierę jelita i chroni przed rozwojem stanów zapalnych. Mikrobiota odgrywa rolę w rozwoju otyłości, o czym pisałam ostatnio (zajrzyj tutaj).
Berberynie przypisuje się także zdolność do aktywacji szlaku AMPK, który jest stymulowany także przez metforminę czy restrykcje kaloryczne. Szlak ten jest tzw. “włącznikiem” przemian metabolicznych, co nasila pozyskiwanie energii z różnych źródeł energetycznych (m.in. glukozy czy kwasów tłuszczowych) [1,2].
Berberyna w badaniach klinicznych
Dotychczasowe badania wykazały, że berberyna ma ogromny potencjał w regulowaniu gospodarki węglowodanowej. W metaanalizie obejmującej 14 badań RCT z udziałem ponad 1060 osób wykazano, że podawanie berberyny w dawce dobowej od 500 do 1500 mg korzystnie wpłynęło na metabolizm glukozy. Odnotowano redukcję stężenia glukozy na czczo i poposiłkowej, hemoglobiny glikowanej, a także obniżenie insuliny na czczo i poziomu trójglicerydów. Podobnych wyników dostarczyła kolejna metaanaliza z udziałem >2500 uczestników [3,4].
Berberyna może okazać się wsparciem dla pacjentek z PCOS (zespołem policystycznych jajników), które zmagają się z hiperirnsulinizmem i insulinoopornością, mocno ingerującą w zdrowie hormonalne. Odnotowano korzystny wpływ berberyny zarówno na parametry metaboliczne, jak i endokrynologiczne (porównywalne do metforminy) [5].
Berberyna może być wsparciem dla osób z insulinoopornością (podwyższony wskaźnik HOMA, otyłość typu jabłko, podwyższony poziom trójglicerydów), w stanach przedcukrzycowych – jako pierwszy etap leczenia wraz ze zmianą stylu życia oraz jako uzupełnienie terapii lekami glikemizującymi u osób z cukrzycą typu 2.
Pojawiły się także badania wskazujące berberynę jako potencjalny związek spowalniający procesy starzenia spowodowane stresem oksydacyjnym poprzez regulację SIRT-1 (sirtuiny-1 należącej białek enzymatycznych mających zdolność do włączania “genów długowieczności”) [6].
Berberyna jest także uznawana za substancję bezpieczną- w przeprowadzonych badaniach nie stwierdza się poważnych działań niepożądanych.
Berberyna versus metformina
Badania wykazują zbliżoną skuteczność berberyny do metforminy w kontekście wpływu na parametry metaboliczne, a dokładniej: stężenie glukozy i insuliny na czczo, glukozy poposiłkowej czy wpływu na poziom trójglicerydów (choć w tym punkcie niektóre dane przeważają szalę na korzyść berberyny). Berberynę wymienia się także w najnowszych rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego (2021) jako środek uzupełniający terapię hiperlipidemii [7].
Berberyna nie zastępuje metforminy (nadal nie posiada tak dużej ilości danych klinicznych i rejestracji jako produkt leczniczy), ale może stanowić alternatywę dla metforminy u pacjentów źle reagujących na lek (którzy z tego powodu nierzadko rezygnują z leczenia) lub niekwalifikujących się jeszcze do leczenia farmakologicznego. Działania niepożądane towarzyszące przyjmowaniu metforminy obejmują:
- zaburzenia w obrębie przewodu pokarmowego (biegunki, bóle brzucha, wzdęcia)
- niedobory witaminy B12 (zaleca się kontrolę jej poziomu zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2019 r.)
- badania wskazują także na związek między stosowaniem metforminy a niedoborami osoczowymi magnezu, dlatego warto zwrócić uwagę na prawidłową podaż tego pierwiastka.
Berberyna może stanowić alternatywę dla metforminy u pacjentów źle reagujących na lek lub jako uzupełnienie leczenia behawioralnego przed włączeniem farmakoterapii.
Podsumowanie
Berberyna jest fitozwiązkiem o ogromnym potencjale w regulacji gospodarki węglowodanowej. W badaniach wykazano, że skuteczność w normalizacji parametrów metabolicznych uzyskiwano przy stosowaniu dawek od 500 do 1500 mg dobowo.
Berberyna może być cennym uzupełnieniem dietoterapii na etapie, kiedy nie jest jeszcze konieczne wdrożenie leczenia farmakologicznego. Badania wskazują także na jej skuteczność zbliżoną do działania metforminy. Choć nie posiada ona nadal statusu leku (jest suplementem diety) jej suplementację należy włączać pod nadzorem medycznym (zwłaszcza przy łączeniu jej z lekami glikemizujacymi konieczna jest kontrola glikemii!) z dopasowaniem adekwatnych do stanu zdrowia dawek.
Bibliografia:
- Li Z, Geng YN, Jiang JD, Kong WJ. Antioxidant and anti-inflammatory activities of berberine in the treatment of diabetes mellitus. EvidBasedComplementAlternat Med. 2014
- Zhang Y, Li X, Zou D, Liu W, Yang J, Zhu N, Huo L, Wang M, Hong J, Wu P, Ren G, Ning G. Treatment of type 2 diabetes and dyslipidemia with the natural plant alkaloid berberine. J Clin Endocrinol Metab. 2008 Jul;93(7):2559-65.
- Dong, Hui et al. “Berberine in the Treatment of Type 2 Diabetes Mellitus: A Systemic Review and Meta-Analysis.” Evidence-based Complementary and Alternative Medicine : eCAM 2012 (2012)
- Lan J, Zhao Y, Dong F, Yan Z, Zheng W, Fan J, Sun G. Meta-analysis of the effect and safety of berberine in the treatment of type 2 diabetes mellitus, hyperlipemia and hypertension. J Ethnopharmacol. 2015 Feb 23;161:69-81
- Li MF, Zhou XM, Li XL. The Effect of Berberine on Polycystic Ovary Syndrome Patients with Insulin Resistance (PCOS-IR): A Meta-Analysis and Systematic Review. Evid Based Complement Alternat Med. 2018 Nov 14;2018
- Xiaofei Zhu, Haodi Yue, Xiaofang Guo, Jingyi Yang, Jingshuo Liu, Jiangtao Liu, Ruijie Wang, Wenjuan Zhu, “The Preconditioning of Berberine Suppresses Hydrogen Peroxide-Induced Premature Senescence via Regulation of Sirtuin 1”, Oxidative Medicine and Cellular Longevity, vol. 2017, Article ID 2391820, 9 pages, 2017
- Banach M. i wsp. Wytyczne PTL/KLRWP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021
