Probiotyki w PCOS w świetle aktualnych badań

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest zaburzeniem dotykającym nawet 20% kobiet w wieku rozrodczym. Jest schorzeniem złożonym i trudnym w leczeniu, a także najczęstszą przyczyną niepłodności. Wyniki badań wskazują, że na przebieg choroby poza tradycyjnym leczeniem bardzo duży wpływ ma styl życia, w tym dietoterapia i aktywność fizyczna. Sugeruje się także, że ogromną wartością dodaną do całego procesu terapeutycznego mogą być terapie probiotyczne, które poprzez modulację mikrobioty jelitowej mogą wpływać na harmonizację parametrów hormonalnych i metabolicznych.

PCOS (ang. polycystic ovary syndrome) to najczęściej występujące zaburzenie endokrynologiczne wśród kobiet w wieku rozrodczym. Cechuje je podwyższony poziom androgenów, zaburzenia owulacji, insulinooporność i/lub hiperinsulinizm oraz bardzo często także nadmierna masa ciała. Nadal nieznana jest dokładna etiologia choroby, ale wśród czynników wpływających na rozwój PCOS wymienia się predyspozycję genetyczną oraz czynniki środowiskowe (styl życia). W badaniach odnotowano także, że prenatalna ekspozycja na nadmiar androgenów może mieć negatywny wpływ na zmiany w mikrobiocie i przekładać się na zwiększone ryzyko PCOS w późniejszych latach życia (nazwano to „transmisją międzypokoleniową”). 

PCOS zwiększa także ryzyko zaburzeń metabolicznych – według statystyk u kobiet z tym schorzeniem częściej występują zaburzenia sercowo-naczyniowe i metaboliczne, tj. cukrzyca typu 2, dyslipidemia, nadciśnienie. Jako że zaburzenia hormonalne mocno ingerują w zdrowie metaboliczne, należy postrzegać tę chorobę jako składową tych dwóch filarów, które są ze sobą ściśle powiązane. Z tego powodu podejście do leczenia pacjentek z PCOS powinno mieć wymiar interdyscyplinarny i celować w poprawę zarówno zdrowia hormonalnego, jak i metabolicznego. 

Modyfikacja stylu życia uwzględniająca dietę redukcyjną oraz regularną aktywność fizyczną stanowi ważny element terapii, ponieważ utrata nadmiernych kilogramów przekłada się na przywrócenie prawidłowych parametrów metabolicznych i hormonalnych. To jednak nie wszystko. Na przestrzeni ostatniej dekady pojawiła się także hipoteza mikrobiologiczna, która zakłada, że mikrobiota jelitowa może mieć swój udział w rozwoju PCOS.

PCOS pochodzi z jelit? 

Społeczność mikrobiologiczna jelit jest najbardziej różnorodnym ekosystemem na świecie. Bytuje w nim ok. 1800 rodzajów bakterii, które mają wpływ zarówno na funkcje fizjologiczne organizmu, jak i rozwój różnych schorzeń przewlekłych pozornie niezwiązanych z jelitami, tj. chorób autoimmunologicznych, cukrzycy typu 2, dyslipidemii, nadciśnienia, otyłości, a także PCOS. W świetle aktualnych badań staje się jasne, że rola mikrobioty nie ogranicza się wyłącznie do „przerabiania pokarmów” w przewodzie pokarmowym, ale wykazuje znacznie szersze spektrum działań na organizm:

• produkcję witamin z grupy B, a także witaminy K;
• stymulację układu odpornościowego (mikrobiota jest w nieprzerwanym kontakcie z tkanką odpornościową GALT, w której może powstawać nawet 70% komórek odpornościowych organizmu);
• syntezę neuroprzekaźników, tj. serotoniny, GABA, acetylocholiny, co usprawnia pracę układu nerwowego;
• regenerację nabłonka jelitowego i wpływ na zachowanie integralności bariery jelitowej. 

Na przestrzeni ostatnich lat pojawiła się hipoteza mikrobiologiczna dotycząca rozwoju PCOS, która zakłada, że dysbioza jelit może wpływać na wzrost stężenia androgenów, a także powodować przewlekły stan zapalny i w konsekwencji oporność tkanek obwodowych na insulinę. W badaniach wskazuje się także, że mikrobiota kobiet z PCOS jest podobna do mikrobioty osób otyłych i wykazuje mniejszą różnorodność niż mikrobiota kobiet zdrowych. 

Dysbioza jelit – plaga XXI wieku

Dysbiozę jelitową można porównać do zapuszczonego ogrodu, ponieważ oznacza ona zarówno zaburzenia ilościowe, jak i jakościowe w obrębie mikrobioty. Utrzymanie różnorodnej mikrobioty staje się współcześnie dość sporym wyzwaniem z uwagi na wiele czynników zewnętrznych przyczyniających się do naruszenia równowagi mikrobiologicznej jelit. 

Kluczowa dla kondycji jelit staje się dieta. Niestety, dzisiejszy model odżywiania w bardzo dużym stopniu bazuje na żywności przemysłowej (z dużą ilością konserwantów, ulepszaczy i niepotrzebnych dodatków), które negatywnie oddziałują na jakość mikrobioty. Dieta jest bardzo często monotonna, z dużą ilością tłuszczów nasyconych i trans oraz cukrów prostych, przy jednocześnie małej zawartości warzyw i owoców bogatych w cenny dla bakterii jelitowych błonnik i antyoksydanty. Ponadto mało różnorodna lub eliminacyjna dieta niesie za sobą ryzyko niedoborów witamin, minerałów i innych mikroskładników (zwłaszcza kwasów omega-3, cynku, selenu, witaminy D, witaminy A), których wpływ na funkcje mikrobioty oraz integralność bariery jelitowej jest nieoceniony.

Przewlekły stres, nadmierna aktywność fizyczna, a także leki także będą zaburzały skład mikrobioty. Warto wymienić tutaj te najsilniej zakłócające jelitową homeostazę: antybiotyki, leki zobojętniające kwas solny w żołądku (IPP), niesteroidowe leki przeciwzapalne i przeciwbólowe (ibuprofen, naproksen, diklofenak), antykoncepcja hormonalna, preparaty żelaza, metformina. 

Konsekwencją dysbiozy jest stan zapalny w obrębie błony śluzowej jelita, który może prowadzić do zaburzonej integralności bariery jelitowej (nazywanej potocznie „przesiąkliwym jelitem”). Przez rozszczelnioną barierę zaczynają przenikać cząstki prozapalne, m.in. LPS (lipopolisacharyd – silnie prozapalny element ściany komórkowej bakterii Gram-ujemnych), czego efektem może być nasilenie uogólnionego stanu zapalnego związanego z rozwojem insulinooporności, cukrzycy typu 2, dyslipidemii, nadciśnienia czy otyłości. 

Probiotyki a PCOS

Suplementacja probiotyczna może być cennym wsparciem w wielu aspektach zdrowotnych – od zapobiegania zaparciom, poprawy w przyswajaniu związków mineralnych po wspomaganie układu odpornościowego. Działanie probiotyków jest szczepozależne, co oznacza, że konkretny szczep bakteryjny jest dedykowany określonej sytuacji klinicznej. Z tego powodu tak ważne jest wybieranie rekomendowanych preparatów od zaufanych producentów, których działanie i skuteczność zostały potwierdzone w badaniach. 

W kontekście suplementacji probiotycznej w PCOS pojawiło się wiele ciekawych prac. W badaniu Chudzińskiej i wsp. (2021) oceniano wpływ probiotyków na parametry metaboliczne i kliniczne kobiet z PCOS z nadwagą/ otyłością. Badanie było randomizowane, z podwójnie ślepą próbą (tzw. „złoty standard”) i wzięło w nim udział 65 kobiet z rozpoznaniem PCOS i nadwagą/ otyłością. Kobiety zostały przydzielone do grupy przyjmującej synbiotyk (probiotyk + prebiotyk) lub placebo. Ponadto wszystkie były na diecie redukcyjnej (1400-1800 kcal) ustalonej na podstawie analizy składu ciała oraz wdrożono codzienną aktywność fizyczną w postaci 30-40 minutowego marszu. Interwencja trwała 3 miesiące. Wyniki wykazały, że dodatek probiotyku zintensyfikował korzyści płynące z wdrożonej dietoterapii i ćwiczeń fizycznych. Odnotowano spadek masy ciała (8% w porównaniu do 5% w grupie placebo), zmniejszenie obwodu talii (10% vs. 6% placebo), obniżenie całkowitego stężenia testosteronu (90% vs. 53% placebo!), a także obniżenie poziomu trójglicerydów (23% vs. 15% placebo). 

Kolejne badanie z udziałem tego samego synbiotyku przeprowadzono na grupie 56 osób z nadwagą/ otyłością na diecie niskokalorycznej w celu zbadania wpływu interwencji probiotycznej na skład mikrobioty jelitowej oraz markerów bariery jelitowej. W grupie otrzymującej synbiotyk odnotowano zwiększoną różnorodność mikrobioty (wzrost bakterii ochronnych z rodzaju Lactobacillus), zmniejszenie liczby bakterii proteolitycznych, a także zmniejszone stężenie zonuliny w kale (markera bariery jelitowej). Wniosek z powyższego badania jest następujący: wdrożona probiotykoterapia zwiększyła różnorodność mikrobiologiczną jelita, a także wykazała korzystny wpływ na zachowanie „szczelnej” bariery jelitowej. 

Inne badania wykazały, że u osób otyłych obserwowana jest dominacja bakterii z rodzaju Mollicutes, które wydajniej pobierają energię z pożywienia, co także może utrudniać zrzucenie nadprogramowych kilogramów. Nadmierna masa ciała, a także zaburzenia metaboliczne są ściśle powiązane z występowaniem PCOS, dlatego modyfikacje mikrobioty jelitowej u tych pacjentek wydają się tym bardziej korzystne w kontekście regulowania masy ciała oraz parametrów metabolicznych. 

Więcej na temat relacji probiotyki- otyłość przeczytasz tutaj.

Jak wybrać dobry probiotyk?

Kluczem do bezpiecznej i skutecznej suplementacji jest jakość preparatu. W przypadku probiotyków ważne jest, aby spełnione były kluczowe warunki:

• szczepy zawarte w preparacie pochodzą z mikrobioty osób zdrowych lub pożywienia;
• muszą mieć stabilny genom;
• są zdolne do kolonizacji śluzówek jelita (adhezji);
• są odporne na działanie soków trawiennych (żołądkowego, trzustkowego, żółci), co zapewnia im dotarcie do miejsca docelowego;
• spełniają wymogi dotyczące bezpieczeństwa i skuteczności;
• występują w odpowiedniej dawce, minimum: 1 mld CFU/g (colony forming units – jednostki tworzące kolonie). 

Warto także pamiętać, aby zaopatrywać się w probiotyki z długim terminem ważności – im dłuższy termin, tym dłuższa żywotność bakterii (nie warto w tym przypadku korzystać z okazji cenowych w związku z „krótkim terminem”). 

Probiotyk czy kiszonki?

Bardzo częstym pytaniem jest także to dotyczące stosowania probiotyków versus produktów fermentowanych. Kiszonki są nieocenionym wsparciem dla całej mikrobioty jelitowej i powinny być stałym elementem naszego jadłospisu. Jednak w niektórych sytuacjach klinicznych pożądany efekt będzie uzyskany poprzez celowaną suplementację probiotyczną przebadanymi szczepami. Jeżeli sięgamy po antybiotyk, konieczną „osłoną” do terapii jest włączenie preparatu probiotycznego, który zmniejszy ryzyko skutków ubocznych (biegunki poantybiotykowej) i będzie korzystny w modyfikacji naszej mikrobioty jelitowej w trakcie i po przebytej antybiotykoterapii. Podobne wsparcie może przynieść suplementacja probiotyczna w kontekście PCOS, ale w oparciu o preparaty z przebadanymi szczepami bakteryjnymi. 

Podsumowanie

Zespół policystycznych jajników jest schorzeniem złożonym, które wpływa nie tylko na układ hormonalny kobiet, ale funkcjonowanie całej machiny metabolicznej. Z tego powodu terapia powinna być wielopoziomowa, w której kluczową rolę odgrywa modyfikacja stylu życia. Ważną cegiełką całego procesu może okazać się także suplementacja probiotyczna, która poprzez zwiększenie różnorodności mikrobioty jelitowej może poprawiać wskaźniki hormonalne i metaboliczne u kobiet z PCOS. Kluczowe jest jednak, aby pamiętać o preparatach wysokiej jakości o przebadanej skuteczności klinicznej, co jest gwarancją bezpieczeństwa i skuteczności prowadzonej suplementacji. 

Nagrałam także live’a na temat stosowania probiotyków w PCOS ze specjalistą ginekologii i położnictwa. Jeżeli masz ochotę wpadnij na Instagram.

---

Artykuł powstał we współpracy z partnerem merytorycznym – Sanprobi. 

---

Bibliografia:

1. Wolf W.M. et al., The Current Description and Future Need for Multidisciplinary PCOS Clinics; J. Clin. Med. 2018, 7, 395.
2. Liu R. et al., Dysbiosis of Gut Microbiota Associated with Clinical Parameters in Polycystic Ovary Syndrome; Frontiers in Microbiology, 1 February 2017, Volume 8, article 324.  
3. Clemente J.C. et al., The Impact of the Gut Microbiota on Human Health: An Integrative View; Cell.; 148(6): 1258–1270; PMC 2016.
4. Pluznick J.L., Gut microbes and host physiology: what happens when you host billions of guests?, Frontiers in endocrinology 2014.
5. Barber T.M. et al., Obesity and Polycystic Ovary Syndrome: Implications for Pathogenesis and Novel Management Strategies; Clinical Medicine Insights: Reproductive Health; Volume 13: 1–9; 2019.
6. Zhang F. et al., Diversity of the Gut Microbiota in Dihydrotestosterone-Induced PCOS Rats and the Pharmacologic Effects of Diane-35, Probiotics, and Berberine. Front. Microbiol., 2019.
7. Chudzicka-Strugała I. et al., Effects of synbiotic supplementation and lifestyle modifications on women with polycystic ovary syndrome. J Clin Endocrinol Metab. 2021 May 29:dgab369. doi: 10.1210/clinem/dgab369. Epub ahead of print. PMID: 34050763.
8. Hossan T. et al., Epigenetic Modifications Associated with the Pathogenesis of Type 2 Diabetes Mellitus. Endocr Metab Immune Disord Drug Targets. 2019;19(6):775-786. 
9. Janczy A, Aleksandrowicz-Wrona E, Kochan Z, Małgorzewicz S. Impact of diet and synbiotics on selected gut bacteria and intestinal permeability in individuals with excess body weight – A Prospective, Randomized Study. Acta Biochim Pol. 2020 Dec 16;67(4):571-578.
10. Minerva Med. 2018 Dec; 109(6):479-487. doi: 10.23736/S0026-4806.18.05728-2. Epub 2018 Sep 24.
11. Liao D. et al., Meta-analysis of the effects of probiotic supplementation on glycemia, lipidic profiles, weight loss and C-reactive protein in women with polycystic ovarian syndrome.; PMID: 30256077  DOI: 10.23736/S0026-4806.18.05728-2.