Zespół jelita nadwrażliwego (IBS- irritable bowel syndrome) jest obecnie najczęściej występującym zaburzeniem przewodu pokarmowego i najczęstszą przyczyną wizyt w Poradniach Gastroenterologicznych. Objawia się przewlekłym bólem brzucha i zaburzonym rytmem wypróżnień. Problem może dotyczyć nawet 20% całej populacji.
Najtrudniejsze w tym wszystkim jest to, że IBS daje bardzo niespecyficzne objawy, które przez lata mogą utrudniać postawienie właściwej diagnozy i spędzają sen z powiek osobom zmagającym się z chronicznymi dolegliwościami nie pasującymi pod żadną diagnozę. Dane podają, że jest to drugi (po przeziębieniu) powód nieobecności w pracy, dlatego już dzisiaj mówimy o IBS-ie jako problemie społecznym.
Przyczyny zespołu jelita nadwrażliwego
Mimo, że IBS jest najbardziej rozpowszechnionym zaburzeniem funkcji przewodu pokarmowego, do tej pory nie znamy mechanizmu odpowiedzialnego za powstawanie dolegliwości. Z tego powodu wdrażane przez lekarza leki podawane są wyłącznie doraźnie przy zaostrzaniu się objawów, natomiast kluczem do dobrego samopoczucia jest optymalnie dopasowana dietoterapia (o czym za chwilę).
Skąd się bierze tak zwane jelito nadwrażliwe? Podłoże choroby jest wieloczynnikowe, coraz częściej jednak podkreśla się udział mikroflory jelitowej i zaburzonego przewodnictwa na osi jelito- mózg.
- zaburzenia w obrębie mikroflory jelitowej (u ponad 80% osób z IBS występuje przerost bakterii w jelicie cienkim, tzw. SIBO)
- zmieniona reaktywność naszej jelitowej odporności (GALT)
- czynniki psychologiczne (stres, depresja, stany lękowe
- przebyte infekcje jelitowe (np. czerwonka)
- czynniki genetyczne
Problem dotyka znacznie częściej kobiet niż mężczyzn, a stres może zarówno wyzwalać, jak i zaostrzać objawy. Postawienie diagnozy opiera się na wywiadzie z chorym, badaniu fizykalnym oraz badaniu per rectum. Korzystne może okazać się oznaczenie kalprotektyny w kale, które jest badaniem nieinwazyjnym i pozwoli na odróżnienie IBS od poważniejszych chorób zapalnych jelit, tj. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego- Crohna.
Zespół jelita nadwrażliwego charakteryzuje brak zmian organicznych w obrębie przewodu pokarmowego, ale odczuwane dolegliwości są bardzo podobne do chorób organicznych jelit, tj. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, czy choroba Leśniowskiego- Crohna.
Najczęściej zgłaszane dolegliwości to:
- wzdęcia, gazy, odbijanie się
- biegunki lub zaparcia
- biegunki i zaparcia (postać mieszana)
- nawracający ból brzucha
- zgaga
- przelewanie w brzuchu
- bóle głowy i przewlekłe zmęczenie
- zaburzenia miesiączkowania
Według Kryteriów Rzymskich IV potwierdzeniem IBS jest nawracający ból brzucha przez minimum 1 dzień w tygodniu występujący przez ostatnie 3 miesiące. Bólowi brzucha muszą towarzyszyć przynajmniej dwa z poniższych czynników:
- Zaburzenia defekacji (wypróżnienia)
- Zaburzona częstotliwość wypróżnień
- Zmiana konsystencji stolca
Leczenie zespołu jelita nadwrażliwego
Dobre wieści są takie, że zespół jelita nadwrażliwego nie wpływa na długość życia pacjentów, nie daje ciężkich powikłań i nie powoduje zmian organicznych w jelicie. W ramach terapii poleca się stosowanie nieinwazyjnych metod, takich jak: dieta oraz suplementacja wyrównawcza, które mogą znacznie poprawić komfort życia osób z IBS.
Leczenie farmakologiczne powinno mieć charakter doraźny i być ordynowane w okresach zaostrzeń dolegliwości. I uwaga! Leki dopasowywane są przez lekarza adekwatnie do występujących objawów. Inne postępowanie jest wdrażane u chorych z postacią biegunkową (loperamid), a inne w przypadku zaparć. Nie uprawiamy samoleczenia, bo łykanie tabletek “na oko” może wpędzić nas w jeszcze większe kłopoty.
Jeżeli chodzi o dietoterapię zdecydowanie najczęściej włączanym programem jest dieta Low FODMAP opracowana przez australijskich naukowców z Monash University. Polega ona na ograniczeniu w diecie łatwo fermentujących sacharydów oraz polioli, które mogą nasilać objawy zespołu jelita nadwrażliwego. Do związków tych zalicza się fruktoza, laktoza, fruktany i słodziki- ksylitol i mannitol.
Oczywiście- u jednych problematyczne będą fruktany, u innych laktoza. Jest to kwestia bardzo indywidualna, dlatego nie ma jednej, uniwersalnej diety dla każdego chorego. Kluczem do pozytywnych efektów terapii jest obserwacja indywidualnej tolerancji na pokarmy i na tej podstawie dopasowanie jadłospisu.
Dieta a zespół jelita drażliwego
Najczęściej polecana dieta w zespole jelita nadwrażliwego (tzw. Low FODMAPS) ogranicza spożywanie związków nadmiernie fermentujących w jelicie grubym (tabela poniżej).
Nadmierna fermentacja może powodować nadprodukcję gazów, tj. dwutlenek węgla, wodór, siarkowodór czy metan. Prowadzi to do wzdęć, bólu brzucha i zaparć. Produkty o dużej zawartości FODMAP mogą także powodować ściąganie wody do jelit poprzez swoje działanie osmotyczne, co wpływa na przyspieszenie motoryki i skutek w postaci biegunek. Na dzień dzisiejszy jest to najchętniej stosowany protokół żywieniowy w terapii IBS, który przynosi wymierne korzyści.
Poniżej tabela z produktami dozwolonymi i zakazanymi na protokole Low Fodmap.
| PRODUKTY | TEGO UNIKAĆ (wysoka zawartość FODMAP) | TO JEST DOZWOLONE (niska zawartość FODMAP) |
| WARZYWA | Suszona fasola, groch, soczewica,soja, mleko sojowe, izolat białka sojowego, cebula, szalotka, czosnek, kapusta, brokuły,karczochy, kalafior, kukurydza, groszek, szparagi, rośliny strączkowe, groszek cukrowy, buraki, kapusta, seler, por | Groszek, seler, marchew, pasternak, pietruszka, ziemniaki, słodkie ziemniaki, dynia, pomidor, brukselka, szpinak, sałata, papryka zielona, zielona fasola, rzepa, ogórek, cukinia, kabaczek, bakłażan, ciecierzyca (niewielka ilość), papryka, fasolka szparagowa, kapusta pekińska, seler łodyga, szczypiorek cienki, dymka zielone części, świeże zioła, kiełki fasoli, lucerny, soi, koper włoski, imbir, jarmuż, liście pora, oliwki |
| OWOCE | Jabłka, śliwki, wiśnie, gruszki,brzoskwinie, morele, nektaryny, mango, arbuz, grejpfruty, winogrona, awokado, daktyle, jeżyny, porzeczki, owoce suszone, rodzynki, owoce z puszki w syropie | Pomarańcze, żurawina, truskawki,cytryny, limonki, banany, mandarynki, melony, jagody, borówki, maliny, porzeczki, kiwi, ananas, papaja, rabarbar |
| MI ĘSA I RYBY | Marynowane i przetworzone mięsa | kurczak, indyk, wołowina , wieprzowina, baranina, ryby: łosoś, dorsz, łupacz, pstrąg, tuńczyk w puszce, owoce morza: krab, homar, krewetki, omułki, ostrygi |
| NAB IAŁ | Sery miękkie, serek wiejski, brie, ser topiony, mleko krowie, owcze, kozie, śmietana , jogurt, maślanka, lody, produkty sojowe, mleczko kokosowe, pudding, margaryna | Twarde sery, w tym cheddar, brie, feta, mozarella, camembert, szwajcarski, parmezan , mleko bez laktozy, mleko owsiane, mleko ryżowe, jogurty bez laktozy, sery żółte, mleko migdałowe, masło, jaja, tofu |
| ZBOŻA I Z IARNA | Pszenica (chleb, płatki pszenne, bułki, makarony, kuskus, ciastka,bułka tarta), jęczmień, żyto, otręby,orzechy nerkowca, pistacje | Pieczywo i produkty z mąki owsianej, gryczanej, ryżowej, kukurydzianej, ziemniaczanej, bezglutenowe, kasza gryczana, ryż biały i brązowy, płatki owsiane, migdały, kokos, orzeszki ziemne, chipsy ziemniaczane, małe ilości ziarna sezamu i słonecznika, orzechów włoskich |
| INNE | grzyby, miód; ksylitol, sorbitol, fruktoza i syrop fruktozowy, syrop z agawy, gumy do żucia, piwo, wino więcej niż 1 jednostka ), rum, napoje bezcukrowe np. dietetyczna cola, inulina (jako suplement lub dodatek do żywności) | cukier, herbata, kawa ( nie więcej niż 1 filiżanka), syrop klonowy, marmolada, dżem truskawkowy , masło orzechowe, tofu, alkohole: gin, whiskey, wódka, woda |
Więcej o naszym jelitowym centrum dowodzenia pisałam tutaj: Zdrowie wywodzi się z … jelit?
Suplementy w zespole jelita nadwrażliwego
Na poprawę samopoczucia wpłynie także uzupełnienie niezbędnych składników przeciwzapalnych w diecie, które oddziałują bezpośrednio na “stan” naszych jelit. Zdradzę Wam kilka moich sprawdzonych sposobów na poprawę funkcjonowania jelit u osób dotkniętych IBS-em.
Jednym z kluczowych problemów jest zaburzenie pracy odporności jelitowej. Błony śluzowe to miejsce kontaktu nie tylko z pokarmami, które jemy, ale także różnymi zarazkami. Jeżeli ta linia obrony nawali może być kiepsko, dlatego z całych sił dbamy o dobrą kondycję naszego ekosystemu jelitowego.
Ważne, aby zadbać o optymalną podaż witaminy D3, która poza swoim dobroczynnym działaniem na kości, wpływa bezpośrednio na jakość flory jelitowej i poprawi pracę układu immunologicznego.
Badania wykazały, że znaczna część populacji z IBS cierpi na niedobór witaminy D3 (<20 ng/ml). Dwa badania potwierdziły, że uzupełnianie witaminy D3 w zespole jelita nadwrażliwego daje poprawę samopoczucia: zmniejsza nasilenie objawów i poprawia jakość życia.
A zatem witamina D3 może być efektywna u chorych na IBS, ale wciąż dysponujemy zbyt małą ilością badań, aby dokładnie ustalić zastosowanie terapeutyczne witaminy D3 w IBS.
Działanie przeciwzapalne i poprawiające procesy trawienne w jelicie mają także kwasy Omega- 3 oraz kurkumina (substancja aktywna z przyprawy kurkumy). Można także wesprzeć się olejkiem z mięty pieprzowej, która działa na jelita rozkurczowo i uspokajająco.
Uwaga na probiotyki
O probiotykach mówi się wiele dobrego, ale nie możemy zapominać, że suplementacja probiotyczna może mieć także swoją ciemną stronę. Zwłaszcza w przypadku dolegliwości na tle jelitowym powinna być wprowadzana pod uważnym okiem specjalisty. Bardzo ważne, aby dobrane probiotyki nie dawały odwrotnych efektów i nie nasilały objawów jelitowych.
Jeżeli u osoby z IBS występuje także SIBO (przerost bakterii) podawanie niektórych probiotyków może nasilić objawy jelitowe.
U ponad 80% osób cierpiących na zespół jelita drażliwego stwierdza się także SIBO, czyli przerost bakterii jelitowych. Oznacza to, że mikroflora zmienia swoje miejsce bytowania i zamiast namnażać się w jelicie grubym zaczyna zasiedlać wcześniejsze odcinki przewodu pokarmowego. Daje to różnego rodzaju dolegliwości, podobne do objawów IBS. Diagnozowanie SIBO polega na wykonaniu testu wodorowo- metanowego, który póki co wykonuje zaledwie kilka placówek w Polsce.
W takiej sytuacji nieumiejętnie przeprowadzona probiotykoterapia może dać efekt odwrotny od zamierzonego. Należy unikać pewnych rodzajów bakterii, które mogą nasilać objawy zespołu jelita drażliwego przy współwystępującym SIBO. SIBO jest tematem na oddzielny wpis, ale chciałam Wam tylko zasygnalizować, że przy IBS dobranie probiotyku to nie taka łatwa i oczywista sprawa. 😉
Przebadanym i skutecznym szczepem w przebiegu IBS może okazać się Lactobacillus plantarum 299v.
Podsumowanie
IBS jest schorzeniem zaliczanym do chorób współczesności ze względu na udział stresu i zaburzeń mikroflory jelitowej w jego patogenezie. “Zaniedbany” ekosystem jelitowy, nieprawidłowa praca odporności to wynik naszego współczesnego modelu odżywiania, stylu życia i zanieczyszczonego środowiska.
Na dzień dzisiejszy nie ma leku na IBS, kluczowa jest tutaj systematyczna dbałość o dietę: ograniczenie pokarmów fermentujących, odpowiednią zawartość substancji przeciwzapalnych oraz składników naturalnie łagodzących dolegliwości. Nadzieję na poprawę stanu zdrowia daje także czasowa dieta FODMAP, która łagodzi objawy zespołu jelita drażliwego u dużego odsetka chorych. Warto także rozważyć suplementację składnikami przeciwzapalnymi na jelito, które przywrócą jego optymalną pracę.
W utrzymaniu remisji choroby (czyli stanu “uśpienia” nie dającego intensywnych objawów) ważne jest także opanowanie umiejętności radzenia sobie ze stresem, ponieważ jest on jednym z silniejszych czynników zaostrzających objawy. Stosowanie leków powinno mieć charakter doraźny i być zawsze podyktowane wskazaniem lekarskim.
BIBLIOGRAFIA:
1. http://psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-70e8bf2b-15b4-4aea-985b-5cf1d09a33e7/c/250-255_Zelowski_Jelito.pdf
2. https://gastrogirl.com/wp-content/uploads/Ford_et_al-2018-The_American_Journal_of_Gastroenterology.pdf
3.http://www.kzf.ump.edu.pl/Dietetyka%20SUM/immunol.ppok%20i%20bl.sluz..pdf
4. https://pl.wikipedia.org/wiki/Zespół_jelita_drażliwego#Diagnostyka
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29367731
6. https://www.gastrojournal.org/article/S0016-5085(16)00222-5/fulltext
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25731138
8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5900470/
9. https://centrumgh.pl/wp-content/uploads/2017/09/FODMAP-do-druku.pdf
